Katastrofa w Szybach Siostrzanych: 33 tragicznie zmarłych górników odprowadzał tłum. Pozostał po nich pomnik w Wałbrzychu - zdjęcia

Do dawnego kościoła ewangelickiego (Evangelische Luther-Kirche) przy dzisiejszej ul. 1 Maja w wałbrzyskiej dzielnicy Sobięcin w upalny letni dzień szedł kondukt żałobny w towarzystwie orkiestry górniczej. Przodem podążali górnicy w galowych mundurach, za nimi mieszkańcy Sobięcina i innych okolicznych górniczych osad, które za kilka dekad zostaną złączone w jeden organizm miejski. Po nabożeństwie spowity w czerń i smutek tłum ruszył dalej na nieistniejący dziś cmentarz ewangelicki położony przy dawnym kościele ewangelickim lub na dzisiejszą ul. Cmentarną. Na istniejącym do dziś cmentarzu katolickim miała zostać złożona przynajmniej jedna trumna z ciałem górnika, który zmarł w letnie popołudnie w ciemnym kopalnianym szybie kilkaset metrów stąd. Od tamtych zdarzeń minęły dekady, zaciera się też pamięć o nich.

Szyby Siostrzane w Wałbrzychu - niewiele z nich pozostało...

Warto zatem przypomnieć, że kilka dni wcześniej, 29 lipca 1929 roku o godz. 18.40 w Szybach Siostrzanych pracowało 35 górników. Drążyli chodnik ok. 400 metrów na północny-zachód od szybu. Na przodku uwalniał się metan. Prawdopodobną przyczyną jego wybuchu była nieszczelna górnicza benzynowa lampka wskaźnikowa. Nastąpił gwałtowny zapłon. Wybuch zabił na miejscu 23 górników, a kolejnych 10 odniosło rozległe poparzenia skóry i dróg oddechowych. Po ok. 40 minutach na miejscu byli już ratownicy, a akcja ratunkowa trwała do ok. godz. 23. Niestety poparzeni górnicy wyniesieni na powierzchnię umierali w strasznych męczarniach, bo ówczesna medycyna była wobec ich cierpienia bezradna.
Co ciekawe, dwóch pracowników przeżyło wybuch. Jeden transportował materiały z dala od przodka i wyszedł ze zdarzenia niemal bez szwanku, a drugi jadł kolację i był osłonięty przed temperaturą oraz niszczycielskim podmuchem. Trafił on do szpitala, gdzie był hospitalizowany i wrócił do domu po kilkumiesięcznej kuracji.

Tutaj dążył kondukt żałobny...

W okresie powojennym, w przyłączonym do Wałbrzycha Sobięcinie niewiele mówiono o przedwojennym górnictwie, również o wypadkach górniczych tamtego okresu. Dopiero w 2009 roku, podczas uroczystego spotkania z okazji 80-lecia tej katastrofy Jerzy Kosmaty, były dyrektor Kopalni Wałbrzych wygłosił wykład na podstawie ustaleń protokołu komisji badającej tamten wypadek. Odniósł się też do mitów, którymi obrosło to tragiczne zdarzenie. Wbrew nim po wybuchu na przodku nie było pożaru, ani zawału. Tymczasem obiegowe legendy mówiły o tym, że jeszcze wiele lat po rzekomym pożarze od wyrobiska czuć było ciepło.

Opowiadano też, że kopalnia pogrzebała część górników na zawsze i ich ciał nie znaleziono, co również w świetle ustaleń Kosmatego nie jest zgodne z prawdą. Kolejnym mitem związanym z katastrofą jest przekonanie, że górników pochowano w zbiorowej mogile na Sobięcinie. Jest nawet wersja mówiąca o jednej trumnie mieszczącej szczątki wszystkich zmarłych. Przekonanie to bierze się z tego, że najbardziej znane są zdjęcia z pogrzebu na Sobięcinie i konduktu niosącego jedną trumnę. Jednak były one przedstawieniem pochówku tylko jednego górnika, pozostali mogli być pochowani na innych cmentarzach, a zbiorowa mogiła nie powstała.

Nasz cykl: Wiecie, gdzie w Wałbrzychu...?

Prawdopodobnie w miejscu jednego z wspominanych grobów ofiary katastrofy na Sobięcinie stoi teraz do dziś na cmentarzu przy ul. Cmentarnej wstrząsający monument zbudowany wkrótce po zdarzeniach lipca 1929 roku przez firmę Schubert u. Co. z Wałbrzycha. Przedstawia nietypową "pietę". Nie wiemy, czy została ona wystawiona ze zbiórki publicznej, czy w ramach zadośćuczynienia rodzinom zmarłych górników wystawił ten ten pomnik ku czci poległych właściciel kopalni.

Wiadomo zaś, że na cokole przedstawiona jest pogrążona w bólu kobieta, która przygarnia do siebie bezwładne, zniekształcone przez gwałtowne tchnienie śmierci ciała dwóch mężczyzn. Na postumencie zamieszczono w porządku alfabetycznym imiona i nazwiska zmarłych w wybuchu i na skutek ran odniesionych w katastrofie 33 górników.
Byli to: Richard Alt, Hermann Aller, August Berger, Adolf Beuchel, Wilhelm Bittner, Robert Blul, Paul Feige, Hermann Förster, Johann Franz, Artur Gebauer, Erwin Hacke, Alfred Hoffmann, Adolf Hübner, Adolf Hühner, Erwin Koslka, Marlin Krause, Erich Kühn, Manfred Leifer, Ferdinand Lowak, Alfred Menz, Otto Nitzche, Paul Opperskalsky, Hermann Platzker, Herm. Pfenningwerh, Karl Pielsch, Alfred Rossmann, Richard Rüffer, Rudolf Schön, Richard Tost, Fritz Wanke, Gustav Weidner, Richard Wilke, Max Wittwer.

Filmy jak wehikuł czasu

W XXI wieku w naprzeciwko smutnego monumentu górniczej Piety stoi drugi - równie wymowny, choć w swojej formie surowszy. Skromna tablica przypomina, że pod ziemią ginęli również górnicy po 1945 roku. Do 2000 roku w wałbrzyskich kopalniach pod ziemię zginęło 1031 górników. To próba wskazania jak wielka była ofiara wałbrzyskiego górnictwa.
Więcej o pomnikach górniczych w Wałbrzychu piszemy

Wśród tych monumentów znalazł się tajemniczy obelisk ustawiony przy ul. II Armii w Wałbrzychu. Pamiątkowy kamień ustawiony na wzgórzu przy DW 375 pomiędzy Sobięcinem a Białym Kamieniem stoi tu od pierwszej połowy XX wieku, istniał już w okresie gdy stał tu dom strzelecki ze strzelnicą.

Tu działało lokalne bractwo kurkowe. Na granitowym kamieniu umieszczono tablicą pamiątkową. Prawdopodobnie na niej był napis upamiętniający ofiary tragedii górniczej w dzisiejszych Szybach Siostrzanych. Ów obelisk bez tablicy stoi do dziś, jest on bardzo blisko od miejsca katastrofy, przed wiekiem mogło być nawet z tego wzgórza widać kopalnię.

Kiedyś to Wałbrzych był zielony!

Nie wszystkie obiekty historyczne w Wałbrzychu udaje się uratować. Do wyburzenia przeznaczono m.in. kompleks dawnej Porcelany Krzysztof.

Źródło:
Wratislavie Amici: "80 rocznica katastrofy na kopalni „Szyby Siostrzane” /Schwesterschachte/ w Sobięcinie".
"Wałbrzyskie Szkice", Wałbrzych 2012.

Oprac. i fot. Elżbieta Węgrzyn